Wybiórczość pokarmowa u dzieci normatywnych – spojrzenie psychologiczne, funkcjonalne i holistyczne
Wybiórczość pokarmowa coraz częściej pojawia się w gabinetach specjalistów – i to nie tylko u dzieci ze spektrum autyzmu czy z zaburzeniami integracji sensorycznej. Coraz więcej dzieci bez żadnych zdiagnozowanych trudności rozwojowych jada bardzo wybiórczo, często ograniczając się do kilku znanych i „bezpiecznych” produktów. Dlaczego tak się dzieje? Czy to po prostu „faza”, czy może sygnał, że dziecko czegoś doświadcza i nie potrafi tego inaczej wyrazić?
W tym artykule chcę zaprosić Cię do spojrzenia na wybiórczość pokarmową z trzech różnych perspektyw: psychologicznej, funkcjonalnej i tradycyjnej – inspirowanej medycyną chińską. Każda z nich wnosi coś ważnego do zrozumienia tego, co może dziać się w ciele i psychice dziecka.
Psychologiczne podłoże wybiórczości pokarmowej
Dzieci jedzą wybiórczo z różnych powodów, ale bardzo często kluczem jest lęk. Badania (Williams, 2021; Dovey et al., 2008) pokazują, że dzieci mogą unikać nowych produktów z powodu neofobii żywieniowej – czyli lęku przed nowym smakiem, zapachem, fakturą. Dla dzieci wysoko wrażliwych, potrzebujących przewidywalności i kontroli, jedzenie może być jedynym obszarem, który „należy do nich” i który daje im poczucie bezpieczeństwa.
Co może wpływać na lęk przed jedzeniem?
- Negatywne doświadczenia (zakrztuszenie, wymioty, przymuszanie do jedzenia)
- Lęki separacyjne i ogólne napięcie psychiczne
- Wysoka wrażliwość sensoryczna (np. nadwrażliwość na zapach, konsystencję)
- Relacja z rodzicem (napięta atmosfera przy stole, lęk i frustracja dorosłych)
Psychologiczne podejście do terapii zakłada:
- Budowanie bezpiecznej relacji z jedzeniem i opiekunem
- Pracę z lękiem, np. przez stopniową ekspozycję (metoda 5P)
- Wzmacnianie autonomii dziecka – pozwolenie na wybór, decyzyjność, rytuały
- Zastosowanie technik behawioralnych i poznawczo-behawioralnych (CBT)
Źródła:
- Dovey, T.M., et al. (2008). „Food neophobia and 'picky/fussy’ eating in children.”
- Williams, K.E., et al. (2021). „Sensory Processing and Food Selectivity.”
Medycyna funkcjonalna – wybiórczość jako objaw zaburzenia równowagi
Medycyna funkcjonalna patrzy na wybiórczość pokarmową nie jako na izolowany objaw, ale część większego obrazu zaburzeń osi mózg-jelita.
Możliwe czynniki zdrowotne wpływające na wybiórczość pokarmową:
- Dysbioza jelitowa i przerost Candida
- Nadwrażliwości pokarmowe (nietolerancje: np. gluten, kazeina, FODMAP)
- Stany zapalne w jelitach (tzw. „leaky gut”)
- Niedobory mikroelementów (żelazo, cynk, magnez – szczególnie wpływające na smak i apetyt)
- Zaburzenia metylacji, MTHFR, wysoki poziom histaminy
Terapia wg medycyny funkcjonalnej może obejmować:
- Diagnostykę mikroflory (badania kału, testy nietolerancji, panel GI Map)
- Wprowadzenie suplementacji (np. probiotyki, enzymy trawienne, adaptogeny)
- Modyfikację diety całej rodziny (dieta eliminacyjna + odbudowa jelit)
Podejście funkcjonalne podkreśla, że poprawa stanu jelit często skutkuje obniżeniem lęku i lepszą otwartością na nowe pokarmy. W praktyce, gdy poprawia się stan jelit, dzieci często stają się spokojniejsze i bardziej otwarte na nowości – również te na talerzu.
Źródła:
- Perlmutter, D. „Grain Brain”
- Fasano, A. „Leaky Gut and Autoimmune Diseases”
- Institute for Functional Medicine (ifm.org)
Medycyna chińska – energetyczna równowaga i wybór smaku
Tradycyjna medycyna chińska (TCM) traktuje wybiórczość pokarmową jako sygnał zaburzeń energetycznych w narządach związanych z trawieniem: głównie Śledzionie i Żołądku.
Objawy towarzyszące (wg TCM):
- Bladość, zmęczenie, zimne dłonie i stopy (niedobór Qi Śledziony)
- Niechęć do jedzenia, wybiórczość, brak apetytu
- Opuchnięty język z białym nalotem (wilgoć, śluz w organizmie)
- Preferencja dla słodkiego lub suchego jedzenia (wyrównywanie braków energetycznych)
Podejścia terapeutyczne:
- Ziołolecznictwo i dieta energetyczna (np. ciepłe zupy, gotowane warzywa, wywar z kurczaka z imbirem)
- Akupunktura i akupresura (punkty wspierające pracę Śledziony i Żołądka)
- Ograniczanie produktów wychładzających (nabiał, surowizna, cukier)
- Budowanie regularnego rytmu jedzenia i spania
TCM uczy, że dziecko potrzebuje ciepła, spokoju i rytmu, by jego układ pokarmowy mógł się zregenerować i otworzyć na nowe bodźce.
Źródła:
- Pitchford, P. „Odżywianie dla zdrowia”
- Maciocia, G. „Foundations of Chinese Medicine”
Co warto zapamiętać?
Wybiórczość pokarmowa u dzieci normatywnych nie zawsze jest przejściowym etapem, który „minie z wiekiem”. Może być sygnałem napięcia emocjonalnego, braku bezpieczeństwa, ale także objawem problemów metabolicznych, sensorycznych lub energetycznych.
Najlepsze efekty przynosi podejście wielowymiarowe, które obejmuje:
- wspieranie relacji rodzic–dziecko i redukcję presji przy stole,
- diagnostykę somatyczną i suplementację,
- techniki ekspozycji i odwrażliwiania,
- pracę z terapeutą (psychologiem, terapeutą karmienia),
- konsultację z terapeutą medycyny funkcjonalnej lub TCM.
Jeśli dziecko odmawia jedzenia nowych rzeczy, nie traktuj tego jako buntu – to może być jego sposób na pokazanie, że coś w jego świecie jest zbyt trudne lub zbyt intensywne.